نشانه‌های پنهان افسردگی در کودکان که نباید نادیده بگیرید!
توسط مهرانه راجعی ·
· ۰
دوران کودکی به‌طور طبیعی با فرازونشیب‌های احساسی همراه است، اما اگر کودکی دیگر علاقه‌ای به فعالیت‌های همیشگی‌اش نشان ندهد یا از دوستانش فاصله بگیرد، ممکن است نشانه‌ای از تغییری فراتر از روند طبیعی رشد باشد. در این مطلب، شما را با چند نشانه هشداردهنده، علل پنهان و روش‌های مؤثر درمان افسردگی در کودکان آشنا خواهیم کرد.
افسردگی یک وضعیت پیچیده است. این اختلال هم می‌تواند به‌عنوان یک بیماری مستقل به نام «اختلال افسردگی اساسی» (Major Depressive Disorder) شناخته شود و هم یکی از نشانه‌های اختلالاتی مانند اختلال دوقطبی یا اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) باشد.
علائم افسردگی فقط محدود به خلق پایین و کمبود انرژی مداوم نیست. این بیماری می‌تواند تغییر در رفتار، اختلال در عملکرد شناختی و بروز علائم جسمانی را نیز در پی داشته باشد.
علائم افسردگی در کودکان
تنها در سال 2021، حدود 20 درصد از کودکان 12 تا 17 ساله در ایالات متحده یک دوره افسردگی اساسی را تجربه کرده‌اند.
علائم افسردگی در کودکان ممکن است با بزرگسالان متفاوت باشد، زیرا مراحل زندگی آن‌ها با هم فرق دارد. برای مثال، کودکان ممکن است مانند یک فرد بزرگسال که به تنهایی زندگی می‌کند، علاقه‌نداشتن به انجام کارهای خانه را بروز ندهند. در عوض، این نشانه‌ها بیشتر در قالب علایق و رفتارهای شخصی کودک نمایان می‌شوند.
به گفته دکتر لوئیز متکالف، روانشناس و بنیان‌گذار و مدیرعامل شرکت Gheorg، اگر کودکی که معمولاً علاقه زیادی به بازی ماین‌کرفت دارد، ناگهان دیگر از آن لذت نبرد و فعالیت جایگزینی هم پیدا نکند و در کنار آن، بداخلاق، تحریک‌پذیر، غمگین یا بی‌احساس شود، این‌ها نشانه‌های نسبتاً قوی از افسردگی در کودکان به‌شمار می‌روند.
دیگر نشانه‌هایی که ممکن است نشان‌دهنده افسردگی در کودک باشند، عبارتند از:
- افت نمرات بدون دلیل مشخص
- دریافت گزارش‌های رفتاری ضعیف از مدرسه
- گریه کردن مکرر
- وقت گذراندن کمتر با دوستان
- خوابیدن بیش‌از‌حد یا کمتر از حد معمول
- بیان افکاری مانند «در هیچ‌چیز خوب نیستم» یا «همه‌چیز تقصیر من است»
- بی‌تفاوتی نسبت به مدرسه، ورزش یا سایر فعالیت‌هایی که قبلاً به آن‌ها علاقه داشت
- روی‌آوردن به مصرف مواد مخدر یا رفتارهای پرخطر دیگر
- صحبت کردن، نوشتن یا کشیدن تصاویر درباره مرگ یا مردن به‌طور مکرر
- فرار از خانه
- تحریک‌پذیری
- خوردن بیشتر یا کمتر از حد معمول
براساس آنچه آکادمی روان‌پزشکی کودک و نوجوان آمریکا می‌گوید، کودکان بیشتر از بزرگسالان ممکن است علائم جسمی مانند سردرد و دل‌درد را در کنار افسردگی تجربه کنند.
موانع شناسایی افسردگی
شناسایی افسردگی در دوران گذار کودکی به خودی خود دشوار است، اما دلایل دیگری نیز وجود دارند که باعث می‌شوند افسردگی کودکان مورد توجه قرار نگیرد.
بر اساس اظهارات سیریل رابرسون، روانشناس مدرسه، تفاوت‌های فرهنگی نیز می‌توانند در نحوه شناسایی و درک علائم افسردگی در کودکان نقش داشته باشند.
او می‌گوید: تحقیقات نشان می‌دهد تحریک‌پذیری در نوجوانان سفیدپوست اغلب به‌درستی به‌عنوان نشانه‌ای از افسردگی در نظر گرفته می‌شود. اما همین رفتار در کودکان سیاه‌پوست یا لاتین‌تبار، معمولاً رفتاری مزاحم تلقی می‌شود. همین موضوع می‌تواند باعث ناامیدی در این کودکان شود، زیرا احساس می‌کنند درک نشده‌اند و در نتیجه مشکلات اصلی شناسایی نمی‌شوند و درمانی هم صورت نمی‌گیرد.
علل افسردگی در کودکان
افسردگی یک اختلال مغزی است که با تغییر در عملکرد و ساختار مغز همراه است. علل دقیق آن هنوز کاملاً مشخص نشده‌اند، اما عوامل ژنتیکی، محیطی و روان‌شناختی می‌توانند در ایجاد آن نقش داشته باشند.در منابع علمی، افسردگی در کودکان به کوچکی 3 سال نیز ثبت شده است، اما این بیماری بیشتر در نوجوانان 12 تا 17 ساله مشاهده می‌شود.
علاوه بر عوامل ژنتیکی و زمینه‌ای دیگر، برخی رویدادها می‌توانند احتمال ابتلای کودک به افسردگی را افزایش دهند. به گفته متکالف، این رویدادها شامل مواردی مثل: فوت یکی از اعضای خانواده، بی‌خانمانی، تغییرات شدید در محل زندگی (مهاجرت یا پناه‌جویی)، خشونت خانگی، آزار جسمی یا جنسی، زورگویی از سوی همسالان هستند. البته اتفاقات ناخوشایند تنها عامل بروز افسردگی در کودکان نیستند. تحقیقات نشان می‌دهند که افسردگی ممکن است در کودکانی شایع‌تر باشد که دارای ویژگی‌های زیر هستند:
- دیدگاه بدبینانه
- مشکلات خواب
- بیماری‌های مزمن مانند دیابت
- ابتلا به دیگر اختلالات روانی مانند اضطراب
- مصرف مواد مخدر
- استفاده از برخی داروها
کودکانی که وابستگی ناایمن با مراقبان اصلی خود دارند نیز ممکن است بیشتر در معرض ابتلا به افسردگی قرار گیرند. طبق تحلیلی در سال 2019، وجود دلبستگی ناایمن با والدین یا مراقبان، پیش‌بینی‌کننده بروز افسردگی در کودکان بوده است.
وابستگی ناایمن اصطلاحی در روان‌شناسی است که به روابطی میان کودک و مراقب اشاره دارد که در آن‌ها اضطراب و عدم اطمینان وجود دارد؛ این وضعیت اغلب ناشی از بی‌توجهی، دوری احساسی یا بدرفتاری مراقب با کودک است.
صحبت با کودک درباره افسردگی
رابرسون پیشنهاد می‌کند که والدین باید برای ارزیابی زمان مناسب برای صحبت با کودک در مورد افسردگی، این سؤالات را از خود بپرسند:
- آیا روزهای بد کودک بیشتر از روزهای خوبش شده‌اند؟
- آیا او دچار بی‌خوابی یا خواب بیش‌از‌حد شده است؟
- آیا صبح‌ها برای بیدار شدن جهت رفتن به مدرسه دچار مشکل شده؟
- آیا تمرکز او در خانه یا مدرسه کاهش یافته است؟
- آیا دیگر به فعالیت‌های موردعلاقه‌اش علاقه‌ای ندارد یا از آن‌ها لذت نمی‌برد؟
- آیا از خانواده و دوستانش فاصله گرفته است؟
- آیا از روش‌های ناسالم برای مقابله با احساسات، مثل مصرف مواد استفاده می‌کند؟
اگر پاسخ هر یک از این پرسش‌ها «بله» باشد، زمان آن رسیده که گفت‌وگویی درباره افسردگی با کودک انجام شود.
به گفته متکالف، والدین باید ابتدا با ایجاد فضایی امن، کودک را به صحبت درباره افکارش تشویق کنند. او می‌گوید نباید از افکار تاریک کودک بترسید و لازم است به او بگوید که تجربه چنین احساساتی طبیعی است و تمام احساسات گذرا هستند.
متکالف پیشنهاد می‌دهد که برای افزایش راحتی، خانواده هر شب سه اتفاق خوب یا سه چیز مثبت را که در طول روز تجربه کرده‌اند، با هم به اشتراک بگذارند.
او تأکید می‌کند که مراقب باید حتماً یکی از آن موارد مثبت را به کودک مبتلا به افسردگی اختصاص دهد. این کار کمک می‌کند کودک احساس دیده‌شدن و ارزشمندی بیشتری داشته باشد.
وقتی کودک راحت‌تر درباره احساسات و افکارش صحبت می‌کند، زمینه برای گفت‌وگوی جدی‌تر درباره افسردگی فراهم می‌شود.
روش‌های درمان افسردگی در کودکان
براساس آمار ملی، تنها 60٪ از کودکانی که در سال 2021 دچار یک دوره افسردگی اساسی شده‌اند، درمان دریافت کرده‌اند.
متکالف توصیه می‌کند: اگر علائم افسردگی کودک ادامه‌دار بود و به نظر رسید که برطرف نمی‌شود، حتماً باید کمک حرفه‌ای گرفته شود. بهتر است بیش از یک ماه صبر نکنید. همچنین اگر کودک درباره خودکشی صحبت می‌کند یا به خودش آسیب می‌زند، وحشت نکنید، فقط در اسرع وقت از متخصصان کمک بگیرید.
درمان افسردگی در کودکان مشابه بزرگسالان از طریق روان‌درمانی و دارو انجام می‌شود. روان‌درمانی یا همان «گفت‌وگو درمانی»، با استفاده از رویکردهای مختلف، به شناسایی علت‌های ریشه‌ای افسردگی کمک کرده و راهکارهای مؤثری برای مقابله با احساسات منفی به کودک آموزش می‌دهد.
دو روش اثبات‌شده در درمان افسردگی در کودکان شامل «درمان شناختی-رفتاری» (CBT) و «درمان بین‌فردی» (IPT) هستند.
علاوه بر روان‌درمانی، داروهایی مانند داروهای ضدافسردگی نیز ممکن است برای کاهش علائم ناتوان‌کننده این اختلال مورداستفاده قرار گیرند.
تشخیص افسردگی در کودکان چگونه انجام می‌شود؟
آنچه افسردگی را از نوسانات طبیعی احساسی دوران کودکی متمایز می‌کند، مدت‌زمان علائم و تأثیر آن‌ها بر عملکرد روزانه کودک است. برخلاف اتفاقات روزمره که احساسات زودگذر ایجاد می‌کنند، افسردگی با تغییرات مداوم در افکار و رفتار همراه است که در طولانی‌مدت ادامه دارند.
برای تشخیص افسردگی در کودکان و بزرگسالان، حداقل 5 مورد از علائم زیر باید در یک دوره دو هفته‌ای به‌طور مداوم وجود داشته باشند:
- خلق پایین مداوم که در کودکان می‌تواند به صورت تحریک‌پذیری دیده شود
- کاهش چشمگیر علاقه یا لذت نسبت به همه یا تقریباً همه فعالیت‌ها
- کاهش وزن محسوس که در کودکان می‌تواند به‌صورت عدم رشد مناسب ظاهر شود
- اختلالات خواببی‌قراری یا کندی در حرکت
- خستگی یا کاهش انرژی مداوم
- احساس بی‌ارزشی یا گناه بی‌مورد
- اختلال در تمرکز و تصمیم‌گیری
- افکار خودکشی
برای تشخیص، حداقل یکی از این علائم باید خلق پایین یا کاهش علاقه/لذت باشد. علائم باید به‌گونه‌ای باشند که در عملکرد فرد اختلال ایجاد کنند و ناشی از بیماری یا مصرف ماده‌ای دیگر نباشند.
اگر کودکی علائم افسردگی را نشان می‌دهد، بهتر است با مراجعه به یک متخصص مانند درمانگر، روانشناس یا روان‌پزشک، برای ارزیابی و تشخیص حرفه‌ای اقدام شود.
تصاویر نویسندگان دیدگاه از Gravatar گرفته می‌شود.