گیاهان دارویی و ادویه‌هایی که به بهبود گوارش کمک می‌کنند

توسط مهرانه راجعی · 13 مهر 1404 · ۱۳ مهر ۱۴۰۴ · ۰

ناراحتی‌ گوارشی، چه نفخ پس از یک وعده سنگین باشد یا سوءهاضمه گهگاه، می‌تواند هر فردی را دچار حس بد کند. در حالیکه پزشکی مدرن درمان‌های مؤثری برای این مشکلات ارائه می‌دهد، علاقه‌ دوباره‌ای به روش‌های طبیعی برای حمایت از سلامت روده به وجود آمده است. قرن‌هاست که گیاهان و ادویه‌ها در طب سنتی برای بهبود عملکرد دستگاه گوارش به کار می‌روند و امروزه علم نوین نیز در حال تأیید بخشی از این درمان‌های کهن است. پنج گیاه و ادویه‌ زیر بیشترین ارتباط را با بهبود گوارش داشته‌اند و پژوهش‌ها نیز تا حدی این تأثیر را تأیید می‌کنند.

1. نعناع فلفلی

نعناع فلفلی (Mentha piperita) از شناخته‌شده‌ترین گیاهان برای تسکین ناراحتی‌های گوارشی است. ترکیب فعال اصلی آن، منتول (Menthol)، باعث شل‌شدن عضلات روده شده و در نتیجه نفخ، گاز و درد شکمی را کاهش می‌دهد. افزون بر این، ممکن است حساسیت به درد را کم کند، با باکتری‌های مضر مقابله کند و التهاب را نیز فرو بنشاند.

آزمایش‌های بالینی نشان داده‌اند که کپسول‌های روغن نعناع فلفلی می‌توانند علائم سندروم روده تحریک‌پذیر (IBS) را تسکین دهند.

با این حال، روغن نعناع برای افراد مبتلا به ریفلاکس اسید معده مناسب نیست، زیرا ممکن است ماهیچه بین مری و معده (اسفنکتر تحتانی مری) را شل کند؛ عضله‌ای که مانع بازگشت اسید معده به گلو می‌شود. این وضعیت می‌تواند به‌ویژه در معده خالی موجب سوزش معده گردد. در مقابل، دمنوش نعناع گزینه‌ای ملایم‌تر است که می‌تواند فواید مشابهی داشته باشد.

2. بابونه

بابونه (Matricaria chamomilla) به‌خاطر اثرات آرامش‌بخش خود شناخته می‌شود و احتمالاً سیستم گوارش را نیز تسکین می‌دهد. دمنوش بابونه یکی از پرطرفدارترین نوشیدنی‌های گیاهی جهان است و روزانه حدود یک میلیون فنجان از آن مصرف می‌شود. این گیاه از گذشته برای کاهش سوءهاضمه، نفخ، ناراحتی معده و تحریکات روده به کار رفته است.

گیاهان دارویی و ادویه‌هایی که به بهبود گوارش کمک می‌کنند

گرچه بیشتر شواهد موجود سنتی هستند، تحقیقات حیوانی نشان داده‌اند که عصاره بابونه می‌تواند به‌دلیل خاصیت آنتی‌اکسیدانی خود از زخم معده پیشگیری کند.

در مطالعه‌ای دیگر، 57% از نوزادانی که دمنوش بابونه مصرف کردند، طی یک هفته از قولنج نوزادی رهایی یافتند، در حالی‌که تنها 26% از گروه دارونما چنین بهبودی داشتند. پژوهش دیگری نیز نشان داد کودکانی که از اسهال خفیف رنج می‌بردند، با مصرف ترکیبی از بابونه و چند گیاه دیگر سریع‌تر بهبود پیدا کردند.

بابونه در کل ایمن است، هرچند برخی افراد ممکن است به آن حساسیت داشته باشند.

3. دانه‌های زنیان (آجوین)

تخم اجواین (Trachyspermum ammi) یکی از عناصر اصلی آشپزی هندی و طب آیوروداست. قرن‌هاست که برای کاهش نفخ و گاز معده به کار می‌رود، زیرا ترکیبی به نام تایمول (Thymol) در آن وجود دارد که ترشح اسید معده را تا چهار برابر افزایش می‌دهد.

مطالعات حیوانی نشان داده‌اند که مصرف تخم اجواین می‌تواند سرعت عبور غذا از دستگاه گوارش را بالا ببرد، فعالیت آنزیم‌های گوارشی را تقویت کند و ترشح صفرا را افزایش دهد که همه این موارد به هضم بهتر چربی‌ها کمک می‌کند.

تحقیقات همچنین اثرات ضداسپاسم این گیاه را نشان داده‌اند؛ به این معنا که با مسدود کردن گیرنده‌هایی که انقباض عضلات روده را تحریک می‌کنند، باعث شل‌شدن عضلات می‌شود. هرچند داده‌های انسانی محدود است، استفاده غذایی از آن ایمن محسوب می‌شود.

با این حال، زنان باردار یا شیرده باید از مصرف مقادیر زیاد اجواین خودداری کنند، زیرا مصرف زیاد آن با خطر سقط جنین مرتبط دانسته شده است.

4. رازیانه

رازیانه (Foeniculum vulgare) در بسیاری از فرهنگ‌ها پس از وعده‌های غذایی جویده می‌شود تا هم دهان را خوش‌بو کند و هم به گوارش کمک نماید. دانه‌های رازیانه سرشار از فیبر نامحلول هستند که به جلوگیری از نفخ و تجمع گاز کمک می‌کند. بر اساس توصیه‌های سازمان خدمات سلامت بریتانیا (NHS)، مصرف روزانه حدود 30 گرم فیبر برای سلامت دستگاه گوارش مفید است.

ترکیب فعال اصلی رازیانه، آنتول (Anethole)، از نظر ساختار شیمیایی به دوپامین شباهت دارد و باعث شل شدن عضلات روده می‌شود؛ پدیده‌ای که در آزمایش‌های آزمایشگاهی تأیید شده است. در یک مطالعه کوچک بر روی بیماران مبتلا به سندروم روده تحریک‌پذیر، مصرف رازیانه به کاهش دردهای انقباضی شکم منجر شد که احتمالاً به‌دلیل همین اثر شل‌کنندگی است.

آب رازیانه، مخلوط با بی‌کربنات سدیم و شربت برای تهیه‌ گریپ واتر ، مدت‌هاست که برای کاهش گاز و نفخ نوزادان استفاده می‌شود. هرچند آزمایش‌های انسانی محدود است، اما سابقه طولانی مصرف ایمن آن جایگاه سنتی‌اش در مراقبت‌های گوارشی را تقویت می‌کند.

5. زیره

زیره (Cuminum cyminum) نیز سابقه طولانی در درمان مشکلات گوارشی دارد. مطالعات جدید نشان می‌دهند که این ادویه باعث افزایش فعالیت آنزیم‌های گوارشی و تسریع تجزیه غذا می‌شود. همچنین ترشح صفرا از کبد را افزایش می‌دهد که به هضم چربی‌ها و جذب بهتر مواد مغذی کمک می‌کند.

در مطالعه‌ای روی موش‌ها، مشاهده شد که زیره زمان عبور غذا از دستگاه گوارش را حدود 25% کاهش می‌دهد. در آزمایش بالینی دیگری که بر روی 57 بیمار مبتلا به IBS انجام شد، مصرف عصاره زیره طی دو هفته به شکل قابل‌توجهی علائم بیماری را کاهش داد.

اگرچه گیاهان و ادویه‌ها جایگزین درمان‌های پزشکی نیستند، اما می‌توانند در کنار یک رژیم غذایی متعادل، پشتیبانی ملایمی برای رفع مشکلات گوارشی روزمره فراهم کنند. استفاده از آن‌ها در مقادیر معمول آشپزی عموماً ایمن است، اما افرادی که بیماری زمینه‌ای دارند یا دارو مصرف می‌کنند باید پیش از مصرف مکمل‌های گیاهی با پزشک مشورت کنند.

با این حال، برای بسیاری از افراد، نوشیدن یک فنجان دمنوش بابونه یا افزودن اندکی زیره به غذا، می‌تواند گامی ساده و خوش‌طعم در مسیر سلامت بهتر دستگاه گوارش باشد.