مغز قبل از شما انتخاب مواد غذایی را انجام می‌دهد!
توسط مهرانه راجعی ·
· ۰
تصور کنید فردی در یک فروشگاه مواد غذایی ایستاده و در برابر قفسه‌ای از تنقلات مختلف قرار دارد و بدون فکرکردن، از کنار بیسکویت‌های برنجی می‌گذرد و یک بسته چیپس را انتخاب می‌کند.
این نوع انتخاب‌ها در علم «تصمیم‌گیری غذایی» نامیده می‌شوند؛ فرآیندی که در آن مغز فرد، جنبه‌های مختلف یک خوراکی مانند خوش‌طعمی، سالم‌بودن و قیمت را در نظر می‌گیرد تا تصمیم بگیرد چه چیزی بخرد و چه چیزی بخورد.
با این حال، هنوز به‌خوبی مشخص نیست که مغز انسان چگونه تمام این اطلاعات را در زمان تصمیم‌گیری غذایی به‌کار می‌گیرد. پرسش اصلی این است که مغز در چه زمانی به اطلاعات مربوط به هر ویژگی غذا (مثل سلامت یا طعم) دسترسی پیدا می‌کند؟ این همان موضوعی بود که پژوهشگران در این تحقیق قصد بررسی آن را داشتند.
در مقاله‌ای تازه که در ژورنال Appetite در تاریخ اکتبر 2025 منتشر شده، پژوهشگران نشان داده‌اند که تنها چندصد میلی‌ثانیه پس از مشاهده تصویر یک غذا، ویژگی‌های گوناگون آن در فعالیت مغز بازتاب پیدا می‌کند. این اتفاق با سرعتی باورنکردنی روی می‌دهد، مدت‌ها پیش از آنکه فرد بتواند به‌صورت آگاهانه تصمیم بگیرد که آیا آن خوراکی را بخرد یا بخورد.
نگاهی به درون مغز
به‌طور طبیعی، سرعتی که مغز ویژگی‌های مختلف غذا را پردازش می‌کند، بر تصمیم‌گیری غذایی افراد تأثیر می‌گذارد. برای نمونه، پژوهش‌ها نشان داده‌اند که مغز معمولاً طعم یک غذا را سریع‌تر از سلامت آن ارزیابی می‌کند. همین مسئله می‌تواند باعث شود انتخاب‌ها بیشتر به سمت خوراکی‌های خوش‌طعم ولی ناسالم سوق پیدا کنند. در چنین شرایطی، فست‌فودها و تنقلات چرب و شور، برتری پیدا می‌کنند.
برای بررسی دقیق این فرآیند، پژوهشگران از روشی به نام الکتروانسفالوگرافی (EEG) استفاده کردند؛ ابزاری که فعالیت الکتریکی مغز را با دقت میلی‌ثانیه‌ای ثبت می‌کند.
در این آزمایش، فعالیت مغزی داوطلبان هنگام مشاهده تصاویری از خوراکی‌های مختلف شامل تنقلات، گوشت‌ها، میوه‌ها و شیرینی‌ها اندازه‌گیری شد. از شرکت‌کنندگان خواسته شد تا هر غذا را از نظر چند ویژگی، از جمله سلامت، طعم، میزان کالری، آشنایی و تمایل به خوردن آن ارزیابی کنند.
سپس با بهره‌گیری از یادگیری ماشینی، الگوهای فعالیت مغزی (تفاوت واکنش مغز نسبت به هر خوراکی) با الگوهای ارزیابی‌های شرکت‌کنندگان مقایسه شد تا مشخص شود تفاوت در برداشت افراد از غذاها با تفاوت در فعالیت مغزی آن‌ها همخوانی دارد یا خیر.
نتیجه شگفت‌انگیز بود: داده‌ها نشان دادند که اطلاعات مربوط به ویژگی‌های مختلف غذا، ازجمله سالم‌بودن، میزان کالری و آشنایی، تنها 200 میلی‌ثانیه پس از مشاهده تصویر غذا در فعالیت مغز بازتاب می‌یابد. این واکنش‌های سریع پیش از آن رخ می‌دهند که فرد آگاهانه متوجه نوع غذا شود. سایر ویژگی‌ها مانند خوش‌طعمی و تمایل به خوردن کمی دیرتر در فعالیت مغز ظاهر می‌شوند.
انتخاب مواد غذایی پیش از آگاهی
این یافته‌ها نشان می‌دهد که مغز انسان در همان لحظات ابتدایی، توجهش را به جنبه‌های گوناگون غذا جلب می‌کند و تصمیم‌گیری غذایی را به‌صورت ناخودآگاه هدایت می‌نماید. مغز به‌طور خودکار و تقریباً هم‌زمان چندین ویژگی مختلف غذا را ارزیابی می‌کند و در نتیجه، پیش از آگاهی فرد، مسیر انتخاب غذایی او شکل می‌گیرد.
نکته جالب این است که سلامت غذا در فعالیت مغزی زودتر از طعم آن نمایان می‌شود. این یافته برخلاف برخی پژوهش‌های پیشین است، اما به‌نظر می‌رسد روش‌های یادگیری ماشینی به‌کاررفته در این تحقیق توانسته‌اند الگوهای بسیار ظریف‌تر فعالیت مغزی را شناسایی کنند.
علاوه بر این، میان داوری افراد درباره ویژگی‌های گوناگون یک غذا، شباهت‌هایی نیز مشاهده شد. برای مثال، خوراکی‌هایی که آشنایی کمتری داشتند، معمولاً کم‌خوش‌طعم‌تر ارزیابی شدند.
بر اساس این الگوها، دو بعد اصلی در ارزیابی مغزی غذا شناسایی شد:
- 1. بعد فرآوری‌شده (Processed Dimension): که نشان می‌دهد غذا تا چه حد طبیعی یا صنعتی است.
- 2. بعد اشتها‌برانگیز (Appetizing Dimension): که به میزان خوش‌طعمی و آشنایی غذا اشاره دارد.
جالب اینکه هر دو بعد در فعالیت مغزی در حدود 200 میلی‌ثانیه پس از مشاهده تصویر غذا بازتاب یافته‌اند؛ یعنی مغز در همان لحظات نخست، این دو معیار را برای تصمیم‌گیری فعال می‌کند.
فراتر از آنچه چشم می‌بیند
نتایج این پژوهش بیش از همه در موقعیت‌هایی کاربرد دارد که تصمیم‌های غذایی فقط بر پایه ویژگی‌های دیداری گرفته می‌شوند؛ مانند زمان سفارش آنلاین مواد غذایی یا انتخاب از منوهای تصویری در رستوران‌ها. یافته‌ها نشان می‌دهد که چرا افراد در فروشگاه یا هنگام استفاده از اپلیکیشن‌های سفارش غذا، به‌سرعت تصمیم می‌گیرند.
همچنین، روش تصویربرداری مغزی مورداستفاده می‌تواند برای بررسی این موضوع به‌کار رود که تمرکز آگاهانه بر سلامت غذا می‌تواند ارزیابی سریع مغز از آن را تغییر دهد و در نتیجه به بهبود انتخاب‌های غذایی کمک کند یا خیر.
با وجود آنکه در این مطالعه تنها از تصاویر غذا استفاده شد، پژوهشگران تأکید کردند که دیگر حواس مانند بویایی یا شنوایی نیز در تصمیم‌گیری غذایی نقشی کلیدی دارند. برای مثال، بوی میوه‌ای مانند انبه یا صدای جلزوولز گوشت درحال سرخ‌شدن نیز احتمالاً به‌سرعت توسط مغز پردازش می‌شوند.
گام بعدی این پژوهش، بررسی چگونگی واکنش مغز به سایر ویژگی‌های حسی غذا خواهد بود تا مشخص شود مغز نه‌فقط هنگام دیدن تصاویر، بلکه در مواجهه مستقیم با غذای واقعی چگونه عمل می‌کند.
تصاویر نویسندگان دیدگاه از Gravatar گرفته می‌شود.