گذشته عشایر، معایب، مزایا و تمام بایدهای زندگی عشایری در دوران معاصر

می‌خواهیم گذشته عشایر، معایب، مزایا و تمام بایدهای زندگی عشایری در دوران معاصر را به صورت کل با هم بررسی کنیم، زندگی عشایری سومین سبک زندگی از نظر جمعیت و نه از نظر کیفیت، حال حاضر کشور پس از زندگی شهری و روستایی است، برای نام بردن از کم دغدغه‌ترین زندگی‌ها شما راهی جز یاد کردن این سبک زندگی ندارید، تقریبا تمامی عوامل بیرونی و فشارهای روزمره زندگی شهری و گاهاً حتی روستایی در بین عشایر دیده نمی‌شود؛ این دلیل جز استقلال و تیهه مایحتاج برای ادامه زندگی توسط خود آن‌ها، نیست.

به گذشته بازگردیم، به جرات همه مردم خاورمیانه و حتی دنیا عشایرنشین یا روستانشین بودند، شاید حتی اگر بیشتر به گذشته بازگردیم قبل از آغاز سبک یکجا نشینی اولیه که همین روستایی بودن است، عشایر تنها شیوه زندگی بود، اما با گذشت زمان و به طرق مختلف عده‌ای یکجا نشینی را برگزیدند، این طرق شامل پیدا کردن آب و هوای معتدل و قابل تحمل برای چهار فصل، وجود منابع ارزشمند چون درختان میوه و آب و … و حتی تنبلی ذاتی انسان‌ها برای فرار از غل و غش رفت و آمد‌های پیاپی بود.

شروع مهاجرت‌‌ها در زندگی عشایری

مرور گذشته زمان و حوصله‌ای فراتر از این نوشته می‌طلبد، ما به دنبال بررسی و واکاوی عشایر را در زمان معاصر هستیم، گرچه مطالعه گذشته زندگی عشایری می‌تواند اهم علل تغییر در نگرش، افکار و اجتماع مردم ایران از آن دورها تا به امروز و شاید آینده را به ما نشان دهد.

حتی تا اوایل صده معاصر تغییر چشمگیری و قابل لمسی در سبک زندگی ما ایرانیان دیده نمی‌شد، اما با گذشت دهه‌های این صده به طرز عجیبی مهاجرت‌‌ها آغاز شدند و کم کم زندگی روستایی جایگزین زندگی شهری شد و زندگی شهری جایگزینی برای مردم روستا بود؛ نیازی به توضیح ندارد که پیشرفت‌های تکنولوژی و سهولت در زندگی تنها علت این تغییرات بود‌.

آمار دقیقی از سبک‌های زندگی در ۱۰۰ سال گذشته وجود ندارد، اما گسیل به سمت شهر و شهرنشینی و رشد جمعیت شهرهای بزرگ نیازی به آمار ندارد، مزیت‌های شهر و شهرنشینی قابل کتمان نیست، اما نباید از این همه معظلات آن نیز گذشت.

کشور به سمت لخت شدن از جمعیت عشایر

با نگاهی به آخرین سرشماری کشور می‌بینیم که کشور به سمت لخت شدن از جمعیت عشایر در حال حرکتی با سرعت است که زنگ خطر را با صدایی بلند به صدا درآورده است، محروم شدن کشور از منابع و محصولات عشایر و زندگی عشایر اولین و رشد بی اندازه جمعیت شهری دومین عامل این زنگ خطر هستند.

رفع تمام دغدغه‌های زندگی عشایر شاید ناممکن باشد اما رفع مقداری از آن‌ها ناممکن نیست، دغدغه‌هایی چون تردد سخت در مسیرهای کوچ ییلاق و قشلاق، افزایش قیمت مواد اولیه زندگی آنها مانند آرد، مکان‌های آموزشی چون کلاس درس، مکان‌های بهداشتی چون درمان‌ گاه‌های سیار یا غیر سیار، آب شرب بهداشتی و … از اولین دغدغه‌ها و بایدهای آن‌ها هستند‌.

ظرفیت بی نظیر گردشگری

بسیاری از ما مردم وقتی از پشت صفحه تلویزیون به زندگی و تب و تاب عشایر نگاه می‌کنیم غبطه‌ای که  به حسادت نزدیک‌تر است می‌‌خوریم که چه زندی بی غلی و غشی دارند، دغدغه شان کم است و همه چیز زندگیشان در دست خودشان است از صفر تا صد بی آنکه عوامل بیرونی بتوانند برایشان تصمیم بگیرد، و یا صاحب‌ خانه‌ یا بانکی بخواهد استرس بیافریند؛ پس برای چند روز فرار از معظلات زندگی شهری مشتاق لمس زندگی عشایری هستیم.

با مدیریت درست و کارآمد در مناطق عشایر نشین می‌شود از ظرفیت بی نظیر گردشگری همه استفاده را برد، از آنجا که خیلی از ما برای دیدن یک منطقه عشایری و سبک زندگی عشایری بسیار مشتاق هستیم، یک روز زندگی با آن سبک، خوردن غذاهای محلی  و خوابیدن در یک چادر بسیار بسیار می‌تواند هیجان انگیز و جذاب باشد، پس می‌توان با ایجاد بستر مناسب این خیلی از ما که مشتاق این سبک زندگی  هستیم را برسانند و برای عشایر نیز درآمدزایی شود‌. 

منبع درآمد عشایر و زندگی عشایری

اولین منبع درآمد عشایر و زندگی عشایری مواد لبنی چون شیر، ماست، کره، روغن حیوانی، کشک و … هستند در کنار گوشت‌ دام که در وحله دوم است، بنا شده است؛ با نگاهی به آمار می‌بینیم همچنان حتی با وجود این همه کارخانه، برند و دامداری‌های صنعتی و … به نوعی مصنوعی، مواد لبنی طبیعی از محبوبیت و ارزش مادی و معنوی بیشتری برخوردار هستند.

کشاورزی و باغ‌های فصلی عشایر از دیگر منابع درآمد آن‌ها هستند، به طور مثال در جنوب غرب و در استان‌های لرستان و خوزستان عشایر در قشلاق خود به کشت گندم و جود و کلزا رو می‌آورند و در ییلاق گردو را  باغ‌های گردو خود در آن منطق برداشت می‌کنند، مکان های مختلف امکان‌های مختلفی را نیز برای عشایر فراهم اورده است، در شمال و مناطق مرزی این محصولات متفاوت‌تر هستند.

بزرگترین قوم عشایر کشور ما بختیاری‌ها و قشاقی‌ها هستند، بختیاری در مناطق خوزستان از شمال خوزستان تا نزدیک به جنوب آن هستند، لرستان، چهارمحال و بختیاری و حتی ایلام این قوم بزرگ سکونت دارند، در این مناطق همچنین عشایر لر نیز وجود دارد و در همین گستره به کوچ می‌پرادزند، قشقایی‌ها نیز از بزرگترین و موثرین کوچ‌ روهای ایران هستند که از استان فارس تا استان‌های آدربایجان غربی و شرقی زندگی می‌کنند.

شاید برایتان جالب باشد که بدانید در استان البرز هم عشایر وجود دارد، جز مناطق ذکر شده مناطق بسیاری دیگر هستند که این سبک زندگی شیرین در آن‌ها روان است، در استان‌های شرقی گرفته تا غربی؛ حیف بسیار است اگر این واژه بزرگ یعنی عشایر در جامعه ما کم‌رنگ یا محو شود، امید است تمامی آنهایی که توان همیاری و کمک به حفظ و تقویت عشایر و عشایری را دارند برای زنده نگاه داشتنش به پیش بیایند.