اگر نوزادی در فضا به دنیا بیاید، چه بر سرش می‌آید؟
توسط مهرانه راجعی ·
· ۰
با سرعت‌گرفتن برنامه‌های مأموریت به مریخ، پرسش‌ها درباره واکنش بدن انسان به شرایط فضا نیز افزایش یافته‌اند. یک سفر رفت‌وبرگشت به سیاره سرخ زمان کافی برای باردارشدن و حتی زایمان را فراهم می‌کند. اما آیا می‌توان به‌طور ایمن در فضا باردار شد و این بارداری را به سلامت به پایان رساند؟ و اگر نوزادی در فضا متولد شود، چه بر سرش خواهد آمد؟
اکثر ما به ندرت درباره خطرهایی فکر می‌کنیم که پیش از تولد از آن‌ها جان سالم به‌در برده‌ایم. به عنوان مثال، حدود دو سوم جنین‌های انسانی آن‌قدر عمر نمی‌کنند که به مرحله تولد برسند؛ بیشتر این سقط‌ها نیز در چند هفته ابتدایی پس از لقاح رخ می‌دهند، اغلب قبل از آنکه فردی اصلاً بداند باردار است.
این سقط‌های زودهنگام و نادیده‌مانده معمولاً زمانی رخ می‌دهند که جنین یا به‌درستی رشد نمی‌کند یا موفق به لانه‌گزینی در دیواره رحم نمی‌شود.
بارداری را می‌توان به‌عنوان زنجیره‌ای از مراحل زیستی در نظر گرفت. هر مرحله باید به ترتیب درست و با احتمال موفقیتی مشخص اتفاق بیفتد. روی زمین، می‌توان این احتمال‌ها را با پژوهش‌های بالینی و مدل‌های زیستی تخمین زد.
تحقیقات اخیر بررسی می‌کند که این مراحل چگونه ممکن است تحت تأثیر شرایط افراطی فضای بین‌سیاره‌ای قرار گیرند.
بی‌وزنی یا حالتی نزدیک به نبود جاذبه که در حین سفر فضایی تجربه می‌شود، ممکن است عمل لقاح را از نظر فیزیکی دشوارتر کند، اما احتمالاً تأثیر زیادی بر حفظ بارداری پس از لانه‌گزینی جنین نخواهد داشت.
با این حال، زایمان و مراقبت از نوزاد در شرایط بی‌جاذبه فضا بسیار دشوارتر خواهد بود. در فضا، هیچ‌چیز در جای خود نمی‌ماند. مایعات شناور می‌شوند؛ انسان‌ها نیز همین‌طور. این مسئله، زایمان و مراقبت از نوزاد را به فرآیندی بسیار شلوغ‌تر و پیچیده‌تر از زمین تبدیل می‌کند؛ جایی که جاذبه در همه‌چیز از موقعیت‌دهی تا تغذیه کمک می‌کند.
در عین حال، جنین در حال رشد پیشاپیش در شرایطی بی‌جاذبه رشد می‌کند. او در مایع آمنیوتیک که به‌طور طبیعی شناور و دارای چگالی برابر با بدن است، معلق و محافظت‌شده است. در واقع، فضانوردان برای تمرین راهپیمایی فضایی از مخزن‌های آب استفاده می‌کنند که شرایط بی‌وزنی را شبیه‌سازی می‌کند. از این نظر، رحم خود یک شبیه‌ساز بی‌جاذبه محسوب می‌شود.
جاذبه تنها بخشی از ماجراست
فراتر از لایه‌های محافظ زمین، تهدید خطرناک‌تری وجود دارد: پرتوهای کیهانی.
این‌ها ذرات پرانرژی‌ای هستند که با سرعتی نزدیک به نور در فضا حرکت می‌کنند. آن‌ها اتم‌هایی هستند که تمام الکترون‌های خود را از دست داده‌اند و تنها هسته متراکم شامل پروتون و نوترون باقی مانده است. هنگامی که این هسته‌های لخت با بدن انسان برخورد می‌کنند، می‌توانند به سلول‌ها آسیب جدی وارد کنند.
در زمین، لایه ضخیم جو و همچنین میدان مغناطیسی که بسته به زمان شبانه‌روز می‌تواند ده‌ها هزار تا میلیون‌ها مایل گستردگی داشته باشد، از ما در برابر بیشتر پرتوهای کیهانی محافظت می‌کند. اما این حفاظ در فضا وجود ندارد.
وقتی یک پرتو کیهانی از بدن انسان عبور می‌کند، ممکن است با اتمی برخورد کرده، الکترون‌های آن را جدا کند و به هسته‌اش ضربه بزند؛ پروتون‌ها و نوترون‌ها را خارج کرده و عنصری متفاوت یا ایزوتوپی دیگر به‌جا بگذارد.
این اتفاق می‌تواند آسیب موضعی ایجاد کند؛ به‌طوری‌که تنها سلول‌های خاصی یا بخش‌هایی از سلول‌ها تخریب شوند، در حالی‌که بقیه بدن دست‌نخورده باقی بماند. گاهی هم پرتو از بدن عبور می‌کند بدون آنکه با چیزی برخورد کند. اما اگر به DNA اصابت کند، می‌تواند موجب جهش‌هایی شود که خطر سرطان را افزایش می‌دهند.
حتی اگر سلول‌ها زنده بمانند، پرتو می‌تواند واکنش‌های التهابی را فعال کند؛ یعنی سیستم ایمنی بیش‌فعال شده و مواد شیمیایی آزاد کند که به بافت‌های سالم آسیب می‌زنند و عملکرد اندام‌ها را مختل می‌کنند.
در چند هفته اول بارداری، سلول‌های جنینی با سرعت تقسیم شده، جابه‌جا می‌شوند و بافت‌ها و ساختارهای اولیه را شکل می‌دهند. برای ادامه رشد، جنین باید در طول این فرآیند حساس زنده بماند. ماه اول پس از لقاح، آسیب‌پذیرترین دوره است.
یک برخورد تکی از پرتو کیهانی پرانرژی در این مرحله می‌تواند برای جنین مرگبار باشد. با این حال، اندازه جنین بسیار کوچک است و پرتوهای کیهانی، با وجود خطرناک‌بودن، نسبتاً نادرند. بنابراین برخورد مستقیم با آن احتمال کمی دارد. اگر هم رخ دهد، احتمالاً به سقط ناخواسته و نادیده‌مانده می‌انجامد.
خطرات بارداری
با پیشرفت بارداری، نوع خطرات تغییر می‌کند. زمانی که گردش خون جفت (یعنی سیستم جریان خون بین مادر و جنین) تا پایان سه‌ماهه اول به‌طور کامل شکل بگیرد، رحم و جنین به‌سرعت رشد می‌کنند.
این رشد، هدف بزرگ‌تری برای پرتوهای کیهانی فراهم می‌کند. اکنون احتمال برخورد آن‌ها به عضله رحم بیشتر است؛ اتفاقی که می‌تواند موجب انقباضات زودهنگام و حتی زایمان پیش از موعد شود.
اگرچه مراقبت‌های ویژه نوزادان نارس روی زمین به طرز چشمگیری پیشرفت کرده‌اند، هرچه تولد زودتر اتفاق بیفتد، احتمال بروز عوارض بیشتر می‌شود؛ به‌ویژه در فضا.
در زمین، بارداری و زایمان همین حالا هم با خطراتی همراه هستند. در فضا، این خطرات بزرگ‌تر می‌شوند، ولی الزاماً بازدارنده نیستند.
اما رشد نوزاد با تولد متوقف نمی‌شود. نوزادی که در فضا به دنیا بیاید، در شرایط بی‌جاذبه به رشد خود ادامه می‌دهد؛ شرایطی که می‌تواند بر واکنش‌های وضعیتی و هماهنگی حرکتی تأثیر بگذارد. این واکنش‌ها همان غرایزی هستند که به نوزاد کمک می‌کنند سر خود را بالا بگیرد، بنشیند، بخزد و در نهایت راه برود. تمام این حرکات به حس «بالا» و «پایین» وابسته‌اند. بدون این حس، این توانایی‌ها ممکن است به‌شکلی کاملاً متفاوت شکل بگیرند.
خطر پرتو همچنان باقی است. مغز نوزاد پس از تولد نیز به رشد خود ادامه می‌دهد و قرارگرفتن طولانی‌مدت در معرض پرتوهای کیهانی می‌تواند آسیب دائمی وارد کند و احتمالاً بر توانایی شناختی، حافظه، رفتار و سلامت بلندمدت تأثیر بگذارد.
پس، آیا می‌توان نوزادی را در فضا به دنیا آورد؟
از نظر تئوری، بله. اما تا زمانی‌که نتوان از جنین در برابر تشعشع محافظت کرد، از زایمان زودرس جلوگیری نمود و اطمینان یافت که نوزادان می‌توانند با ایمنی در شرایط بی‌جاذبه رشد کنند، بارداری در فضا همچنان یک آزمایش پرخطر است؛ آزمایشی که هنوز آمادگی اجرای آن را نداریم.
تصاویر نویسندگان دیدگاه از Gravatar گرفته می‌شود.