آیا واقعا باید بابت وجود آنتی‌بیوتیک ها به عنوان یک دارو متشکر بود؟

آنتی‌بیوتیک‌ به نوعی تحولی بزرگ در دنیای سرماخوردگی ایجاد می‌کند، اما آیا این تحول مثبت است؟ این دارو سرعت روند درمان را بسیار بالا برده و آثار عذاب‌آور مربوط به بیماری را به طرز چشم‌گیری کاهش می‌دهد. آیا واقعا باید ممنون این اثرات بود؟ از دید علمی مصرف آنتی‌بیوتیک مفید است یا مضر؟ با ما همراه باشید.

خطرات مصرف بیش از حد آنتی‌بیوتیک:

هر خانواده به طور سالانه، سهمی از سرماخوردگی، گلودرد و ویروس‌ها را دارا می‌باشد. آیا شما هم وقتی فرزندتان بیمار است، به صورت اتوماتیک از پزشک، انتظار تجویز آنتی‌بیوتیک دارید؟ بسیاری این گونه‌اند. این افراد هنگامی که با دست خالی از مطب پزشک برمی‌گردند، شاید حتی عصبانی باشند. چرا که انتظار داشتند روند درمان را با این دارو سرعت ببخشند. بهتر است بدانید که پزشک‌ها با برآورده نکردن این انتظار، در حقتان لطف کرده‌اند.

برای داشتن دید درست در خصوص این مسئله بسیار مهم و جدی، در ابتدا باید بدانیم که یک آنتی‌بیوتیک چگونه عمل می‌کند.

نحوه عملکرد آنتی‌بیوتیک در بدن:

آنتی‌بیوتیک‌ها اولین بار در دهه 1940 مورد استفاده قرار گرفتند. به طور قطع، باعث پیشرفت‌های چشم‌گیری در علم پزشکی شدند. اما تجویز بی‌رویه آن‌ها، منجر به توسعه باکتری‌های مقاوم، باکتری‌هایی که مثل گذشته نسبت به آنتی‌بیوتیک‌ها پاسخ نخواهند داد، شده است. به‌علاوه، هر زمان که کودکان از این داروها استفاده می‌کنند، هم‌زمان با عوارض جانبی آن‌ها از جمله: نارحتی‌های معدوی، اسهال، واکنش‌های آلرژیک و… نیز دست و پنجه نرم می‌کنند.

برای درک نحوه عملکرد آنتی‌بیوتیک‌ها، دانستن دو عامل بیماری‌زای بزرگ در افراد کمک می‌کند: میکروب‌ها و ویروس‌ها.  اگر‌چه باکتری‌ها و ویروس‌ها ، باعث ایجاد بیماری‌هایی با علائم مشابه می‌شوند، اما راه‌های رشد و گسترششان در بدن، متفاوت است:

باکتری:

باکتری‌ها موجودات زنده‌ی تک سلولی هستند. در همه جا وجود دارند اما اغلب باعث آسیب نمی‌شوند. حتی بعضی از آن‌ها بسیار مفیدند. برای مثال Lactobacillus در روده زندگی کرده و به هضم غذا کمک می‌کند.

اما بعضی دیگر از آن‌ها هم بسیار مضر هستند. با حمله به بدن انسان باعث به وجود آمدن بیماری شده، تکثیر پیدا کرده و باعث تداخل در فرآیند‌های طبیعی داخل بدن می‌شوند. آنتی‌بیوتیک‌ها با کشتن این موجودات زنده، جلوی تکثیر و تولید دوباره آن‌ها را گرفته و بدین طریق موثر واقع می‌شوند.

ویروس:

ویروس‌ها اصلا موجوداتی زنده نبوده و به تنهایی قادر به حیات نیستند. ویروس‌ها در واقع ذره‌های حاوی مواد ژنتیکی هستند که داخل یک محدوده پروتئینی محصور شده‌اند. آن‌ها تنها پس از حمله به بدن میزبان قادر به رشد و تکثیر خواهند بود.

سیستم ایمنی بدن، به خودی خود قادر به دفاع و از بین بردن ویروس‌ها می‌باشد. اما باید مراحل مربوط به سرماخوردگی طی شود. آنتی‌بیوتیک‌ها در برابر ویروس‌ها کاملا بی‌اثرند.

چرا مصرف بیش از حد و خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها مضر و خطرناک است؟

مصرف آنتی‌بیوتیک‌‌ها برای سرماخوردگی‌ها و سایر بیماری‌های ویروسی نه تنها کارآمد نیست، بلکه حتی می‌تواند عوارض جانبی خطرناکی به همراه داشته باشد. در طول زمان، این آنتی‌بیوتیک‌ها نسبت به باکتری‌ها بی‌اثر خواهد شد و باعث تولید باکتری‌های مقاوم‌تری که نمی‌میرند می‌گردد.

درمان مقاومت باکتریایی، نیاز به داروهای قوی‌تر و یا استفاده از دُزهای بالاتر دارد. امروزه به دلیل استفاده مکرر، نامناسب و بی‌رویه از آنتی‌بیوتیک‌ها، باکتری‌ها به قوی‌ترین آنتی‌بیوتیک‌ها نیز مقاوم شده‌اند. این موضوع یکی از نگران‌کننده‌ترین مشکلات آینده بشر خواهد بود.

از میان باکتری‌هایی که کاملا مقاوم گشته‌اند می‌توان به عفونت pneumococcal (باعث ذات الریه، عفونت گوش، عفونت سینوسی و مننژیت می‌شود)، عفونت‌های پوستی و سل اشاره کرد.

مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها علاوه بر مقاوم کردن باکتری‌ها، باعث مشکلات دیگر نیز می‌شود. این دارو، بسیاری از باکتری‌ها را می‌کشد، حتی باکتری‌های مفید برای سلامت را. مصرف این دارو، با از بین بردن باکتری‌های مفید برای هضم، باعث اسهال خواهد شد. در اغلب اوقات، در این شرایط باکتری Clostridium difficile با شدت رشد کرده و باعث به وجود امدن عفونت می‌شود.

مصرف صحیح آنتی‌بیوتیک‌ها:

حال این سئوال به وجود می‌آید که پس در زمان مریض شدن، چه باید کرد؟ برای به حداقل رسانیدن ریسک مقاومت باکتریایی، باید نکات زیر را همواره در ذهن داشت:

• از آنتی‌بیوتیک‌ها تنها در صورت وجود بیماری‌های عفونی استفاده کنید. بهترین کار برای درمان بیماری‌های ویروسی، طی کردن دوره بیماری با کمک نکاتی است که در خبری جداگانه، مربوط به درمان‌های خانگی برای سرماخوردگی آورده شده است. در صورت تشدید علائم بیماری می‌توانید با پزشک مشورت کنید.
• هر گاه برای تشخیص بیماری به نزد پزشک خود می‌روید، حتما از او بخواهید برای شما روشن کند که بیماری شما کدام است: عفونی یا ویروسی؟ هرگز پزشک را مجبور به تجویز آنتی‌بیوتیک نکنید.
• به خاطر داشته باشید که آنتی‌بیوتیک‌ها، تنها در صورتی که به مقدار لازم با دُز مشخص مصرف شوند، قادر به درمان عفونت‌های باکتریایی خواهند بود. دقیقا آن‌ها را مطابق دستور پزشک مصرف کنید. نه بیشتر و نه کمتر.
• و آخرین اما مهم‌ترین نکته این‌که هرگز خودسرانه از آنتی‌بیوتیک‌هایی که از قبل برایتان باقی مانده، استفاده نکنید. برای کودکان خود، طبق گفته‌های فامیل بر سر بیماری‌های مشابه، دارو‌هایی که برای آن‌ها تجویز شده را مورد استفاده قرار ندهید. نگه داشتن آنتی‌بیوتیک برای استفاه در دفعات بعدی نیز ایده بسیار بدیست.

برای جلوگیری از ابتلا به مقاومت باکتریایی راه‌های ساده‌ای وجود دارد. باید جلوی راه‌های گسترش باکتری را سد کرد، مثلا با با شستن دست‌ها، تزریق واکسن‌ها سر موعد مقرر و دور ماندن از محیط‌های اجتماعی مثل مدرسه، محل کار و… در صورت داشتن عفونت‌های باکتریایی به راحتی می‌توان جلوی پخش شدن این بیماری‌ها را گرفت.