بررسی تاریخچه چای و فرهنگ چای در ایران و عوامل موثر در محبوبیت چای

چای این نوشیدنی شرقی و ایرانی پسند، در ایران از دیرباز جایگاه بخصوص داشتی و در میان مناطق و اقوام مختلف ایران رسوخی عجیب کرده است، چای و فرهنگ چای در ایران بسیار مورد توجه و پر اهمیت است چرا که در تمام مراسمات ایرانی‌ها اعم از جشن، سوگواری و … به عنوان اولین وسیله پذیرایی بوده و هست.

خاستگاه اصلی چای

خاستگاه اصلی چای، چین و به گفته منابعی دیگر مناطقی از شمال هندوستان است، در واقع کلمه چای هم یک کلمه چینی است، مچنین کلمه tea نیز به گفته کارشناسان هم یک کلمه چینی است و اختلاف بین کلمه چای و tea نیز مربوط به دو قومیت یا مکان مختلف در کشور چین است، حدود پنج هزار سال پیش هم زمان با فراگیر شدن در چین و هندوستان به وسیله مسافران به دیگر مناطق آسیا و البته خارج از آسیا صادر شد.

یکی از اولین کشورهایی که چای را با آغوشی باز در فرهنگ خود جای داد، ایران بود، ایرانی‌ها توانستند این نوشیدنی را به یکی از فرهنگ‌های خود مبدل کنند، چای ابتدا به عنوان یک نوشیدنی در زمان‌های خاص به کار برده می‌شد اما به مرور زمان در همه مراسمات و زمان‌ها و حتی وعده غذای گنجانده شد؛ چای و فرهنگ چای در ایران عضو جدایی ناپذیری از فرهنگ چای و سفره ایرانی‌ها شده است.

کشت چای در ایران

از آنجا که آب هوای شمال ایران بسیار به مناطق کشت و کار چای در چین شباهت دارد؛ این منطقه به مکانی برای کشت چای تبدیل و توانست نیاز کشور را در زمینه واردات این نوشیدنی محبوب تا حدود زیادی رفع و چای و فرهنگ چای در ایران را زنده نگاه دارد.؛ رودسر، املش و لاهیجان از عمده و مرغوب‌ترین تولیدکنندگان چای ایران هستند که محصول آن‌ها به خارج از کشور نیز صادر می‌شود.

بهترین نوع چای از نگاه کارشناسان این حوزه رنگی نزدیک به قرمز دارد؛ عطر و بوی چای نیز از دیگر موارد تشخیص مرغوبیت چای است که باید مدنظر باشد، این موارد البته یک دلیل عمده دارد و آن هم زمان برداشت چای است چرا که فصل اصلی برداشت فصل بهار است و چای‌هایی که در این زمان برداشت می‌شوند بهترین چای نسبت به برداشت‌های بهره و تابستانه هستند.

آداب درست کردن چای

اگر با چای و فرهنگ چای در ایران آشنایی نسبی داشته باشید، باید بدانید که درست کردن چای نیز آداب خاص خود را دارد و به این صورت است که ابتدا آب را به مدت حدوداً بیست دقیقه با شعله زیاد بجوشانید، سپس شعله زیاد را کم کنید و مقدار یک سوم قوری را از آب جوشانده شده پر کنید و چای خشک را در داخل آن بریزید، قوری با شعله بسیار کم یا حتی خاموش می‌تواند به اصطلاح چای را دم بیاورد و آماده میل کردن شود.

ورود چای به ایران

در اواخر قرن دهم هجری شمسی، حکومت وقت ایران در دوره شاه طهماسب با نگاه ویژه به چای و فرهنگ چای در ایران ، مکان‌هایی برای میل کردن آن در نظر گرفت که چای‌خانه یا قهوه‌خانه نامیده شد؛ در قرن‌های بعد این مکان‌ها گسترش یافتند و برای عموم مردم آزاد و به اصطلاح عامیانه‌تر شدند؛ اما متاسفانه امروزه چای‌خانه‌ها یا فهوه‌خانه‌ها مکانی برای کشیدن قلیان و دیگر موارد شده و کمتر به جنبه چای خوری آن توجه می‌شود که این نشان از تغییر ذائقه اجتماعی و محافل مردم ایران دارد.

خواص چای

در کنار همه گفته شده‌ها، شاید مهمترین مبحث گفته نشده خواص فوق‌العاده چای باشد، سلامت قلب، جلوگیری از دیابت، افزایش ایمنی بدن، افزایش سلامت استخوان‌ها، هضم بهتر غذا، بهبود عملکرد کلیه‌ها و بسیاری بسیار دیگر از مزایای انواع چای هستند که طبق آمار پس از آب پرمصرف‌ترین نوشیدنی در تمام دنیا است‌.

فرق بین چای سبز و سیاه

شاید برای خیلی‌ها جالب باشد بدانند فرق بین چای سبز و سیاه در چه چیزی هست؟! به واقع این دو هیچ فرقی در نوع محصول ندارند و از یک بوته هستند، وقتی برگ‌های بوته چای را می‌چینند، گاهی این برگ‌ها را بیش از حد خشک می‌کنند به طوری که سیاه‌ترین حالت ممکن درآید و این همان چای سیاه معپولی در اطرافمان است، اما وقتی برگ چای را کم‌تر از حالت قبل خشک می‌کنند پس رنگ و مزه و بوی‌ش نیز فرق می‌کند این حالت را اما چای سبز می‌گویند.

چای در کشورهای دیگر

در کشورهای دیگری چون انگلیس یکی از محبوب‌ترین و اشرافی‌ترین نوشیدنی‌ها چای است که در ابتدا تنها برای طبقه اشراف رواج داشت و عموم مردم به علت گران بودن نمی‌توانست از آن استفاده کنند، با گذشت زمان و علاقه زیاد و واردات، چای کم کم به تمام طبقات جامعه رسید و به عنوان یک فرهنگ اصیل انگلیسی شناخته شد و معمولا در اواسط روز مورد توجه مردم آن کشور است‌.

در کشورهای دیگر اوضاع بر همین منوال است، در هند، ژاپن، ترکیه، چین، کره و بسیاری از دیگر کشورهای غرب و شرق محبوب‌ترین نوشیدنی چای و با فاصله زیاد نسبت به قهوه و … در رتبه اول است؛ طبق آمار جهانی پس از آب پرمصرف‌ترین نوشیدنی دنیا چای است که میزان محبوبیت آن را نشان می‌دهد.

موزه تاریخی چای ایران

جالب است بدانید در لاهیجان یک موزه بزرگ به نام موزه تاریخی چای ایران وجود دارد، در آن‌جا مقبره کاشف السلطنه را موزه تاریخ چای ایران نامیده‌اند، چرا که او بود که در لاهیجان به کشت و پرورش چای پرداخت، در بازدید از این موزه شما می‌توانید آثار و اسناد تاریخی مربوط به چای مثل سماورها و قوری ها و این دست موارد قرن دوازدهم هجری شمسی را مشاهده و اهمیت چای و فرهنگ چای در ایران را بیش از پیش درک کنید؛ این موزه پر است از تاریخ نهفته مربوط به چای و پروسه رشد و گسترش چای در ایران و لاهیجان، شاید تنها این موزه تاریخی گواه ارزش چای برای ما ایرانیان باشد.

امروزه با گسترش تکنولوژی برای توانایی تغییرات و دستکاری در زمینه‌های مختلفی همچون گیاهان و درختان، و تغییر ذائقه و سلایق مردم چای‌ها هم برای پوشش ذائقه به مزه‌های مختلفی نیز درامدند، چای کوهی ، چای ترش، چای سفید، چای قلم سوزنی، چای درشت سیاه، چتی شکسته و … تنها مواردی انواع چای امروزی موجود در بازار است که با افزودنی‌ها و چاشنی‌ها مختلف به بازار عرضه می‌شود.