آیا می‌دانستید کمبود خواب چه تاثیراتی بر روی بدن بر جا می‌گذارد؟

اگر شبی دیر خوابیده باشید، به خوبی از تجربه احساس خستگی، بدخلقی و کوفتگی با خبر هستید. اما لازم است بدانید عوارض کمبود خواب، یعنی نداشتن حداقل 7 الی 9 ساعت استراحت با چشمان کاملا بسته، تنها معطوف به این چند مورد ذکر شده نیست. تاثیرات طولانی مدت کمبود خواب بسیار جدی خواهد بود، من جمله: کاهش توانایی‌های ذهنی و به خطر انداختن سلامت فیزیکی بدن. علم ارتباط بین استراحت ناکافی و تمام مشکلات سلامتی از افزایش وزن تا ضعف در ایمنی بدن را ثابت کرده است.

علائم کمبود خواب و تاثیرات واضح آن بر بدن:

بدن همان‌طور که به هوا و غذا نیاز دارد، به خواب نیز نیازمند است. در طول خواب، بدن خود را به نوعی درمان کرده و تعادل شیمیایی مورد نیاز را حفظ می‌کند. مغز ارتباطات جدیدی برقرار کرده و در حفظ و نگه‌داری حافظه کمک می‌رساند. بدون داشتن خواب کافی، عملکرد طبیعی مغز و بدن بهم می‌ریزد و همچنین به طور چشمگیری کیفیت حیات کاهش پیدا می‌کند. تحقیقات 16 مقاله مختلف نشان داده است که خواب کم‌تر از 6 الی 8 ساعت در شب، ریسک مرگ زودهنگام را تا 12 درصد افزایش می‌دهد.

علائم واضح و مشخص کمبود خواب:

• خواب‌آلودگی شدید
• خمیازه کشیدن
• کج‌خلقی
• خستگی در طول روز

محرک‌هایی نظیر کافئین برای نادیده گرفتن نیاز بدن به خواب کافی نیستند. در پشت صحنه، کمبود خواب شدید، با سیستم‌های داخلی بدن در ارتباط است و تاثیرات عمیق‌ و فراتری نسبت به نکات ذکر شده در بالا دارد. که در ادامه به بررسی برخی از آن‌ها می‌پردازیم.

سیستم اعصاب مرکزی:

سیستم اعصاب مرکزی بدن همانند بزرگراهی از اطلاعات در بدن است و خواب لازمه مهم کارکرد درست آن است. کم‌خوابی مزمن می‌تواند باعث قطعی در اطلاعاتی که معمولا در بدن فرستاده می‌شود، گردد. در طول خواب، مسیر‌هایی بین سلول‌های عصبی (نورون‌ها) در مغز تشکیل می‌شود که در به‌خاطر آوردن اطلاعاتی که فراگرفته‌اید کمک می‌کند. کمبود خواب باعث خستگی مغز شده، درنتیجه مغز دچار ضعف در انجام عملکرد خود می‌شود. حتی می‌‌تواند باعث ضعف در تمرکز یا آموختن مسائل جدید بشود. همچنین باعث تاخیر در سیگنال‌هایی که بدن می‌فرستد شده، مهارت‌های مرتبط با تطبیق دادن را کاهش داده و درصد احتمال تصادف را بالا می‌برد.

کمبود خواب بر روی توانایی‌های ذهنی و حالات احساسی نیز تاثیرات منفی دارد. کم‌طاقتی، مستعد نوسانات خلقی بودن، تغییر در روند تصمیم‌گیری و خلاقیت، همه و همه از تاثیرات کم‌خوابی است. اگر این کمبود در طولانی مدت ادامه‌دار باشد، حتی باعث توهم زدن، دیدن یا شنیدن چیزاهایی که وجود ندارند می‌شود. در افراد مستعد، کم‌خوابی باعث ایجاد افسردگی شدید می‌گردد. از سایر خطرات روانی که در صورت کم‌خوابی فرد را تهدید می‌کند، می‌توان رفتار بدون تامل، افسرگی، پارانویا و فکر به خودکشی را ذکر کرد.

در صورت کم‌خوابی شدید، فرد ممکن است دچار «خواب میکرو» شود. خواب میکرو در واقع به صورت ناگهانی و غیر ارادی خوابیدن در حد چند ثانیه یا دقیقه است. این اتفاق در حین رانندگی یا حتی راه رفتن می‌تواند بسیار خطرناک باشد.

سیستم ایمنی بدن:

در حین خواب، سیستم ایمنی بدن، مواد محافظت کننده و مبارز در برابر عفونت تولید می‌کند، مثل: سیتوکنین‌ها. از این مواد در مبارزه با عوامل مهاجم خارجی همچون ویروس‌ها و باکتری‌ها استفاده می‌شود. سیتوکنین‌ها با دادن انرژی بیشتر به سیستم ایمنی برای دفاع در برابر بیماری‌ها، به خواب شما کمک می‌کنند. کمبود خواب از انجام تمامی این موارد جلوگیری می‌کند و باعث مغلوب شدن دفاع بدن در برابر بیماری‌ها می‌گردد. همچنین مدت زمان طول درمان را افزایش می‌دهد. کمبود خواب ریسک ابتلا به بیماری‌های مزمنی همچون دیابت و بیماری‌های قلبی را بالا می‌برد.

دستگاه تنفسی:

بین خواب و سیستم تنفسی یک رابطه دوطرفه وجود دارد. نوعی اختلال در سیستم تنفسی در خواب (OSA) می‌تواند خوابیدن را بهم ریخته یا کیفیت آن را کاهش دهد. بیدار شدن از خواب به این دلیل، خود باعث کمبود خواب شده وباعث آسیب‌پذیر شدن سیستم تنفسی در برابر عفونت‌هایی مانند سرماخوردگی و آنفولانزا می‌شود. کمبود خواب همچنین می‌تواند در صورت ابتلا به بیماری‌های تنفسی، باعث وخامت اوضاع و بیماری‌های مزمن ریه گردد.

سیستم هضم:

در کنار پرخوری و ورزش نکردن، کمبود خواب از عوامل دیگر خطر ابتلا به چاقی و یا افزایش وزن می‌باشد. خواب سطوح دو هورمون: لپتین و گرلین را تعیین می‌کند. این دو هورمون بر روی احساس گرسنگی و سیری موثرند. لپتین احساس سیری را به مغز مخابره می‌کند. در هنگام کم‌خوابی مغز لپتین را کاهش داده و گرلین را زیاد می‌کند که محرک اشتها است. جریان این هورمون‌ها می‌تواند شرح دهنده بیدار شدن از خواب در نیمه شب‌ها و خوردن هله‌هوله باشد. همچنین احساس خستگی ناشی از کمبود خواب، از انجام ورزش و تمرین هم جلوگیری کرده و بدین ترتیب باعث افزایش وزن می‌شود. کم‌خوابی همچنین باعث می‌شود تا بعد از تناول، بدن سطوح بالاتری انسولین ترشح کند. می‌دانیم که انسولین کنترل کننده غلظت قند خون است و بالا رفتن آن مسبب ذخیره چربی می‌شود. بدین ترتیب خطر ابتلا به دیابت نوع 2 بالا می‌رود.

سیستم قلبی عروقی:

خواب بر روی فرایند‌هایی که به خوبی از سلامت قلب و عروق مراقبت می‌کنند، موثر است. همچنین نقش مهمی بر روی بازسازی و بهبود رگ‌های خونی و قلب دارد. افرادی که به حد کافی نمی‌خوابند، از ریسک بالاتری در ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی برخوردارند. طی تحقیقی نشان داده شده است که کم‌خوابی آمار سکته قلبی و مغزی را افزایش می‌دهد.

سیستم غدد درون‌ریز:

تولید هورمون وابسته به خواب است. برای تولید تستوسترون، حداقل سه ساعت خواب یک‌سره نیاز است که در واقع بخش اول REM خواب می‌باشد. بیدار شدن از خواب در طول شب، بر روی تولید هورمون‌ها تاثیرگذار است، به طور مثال بر روی هورمون رشد (برای کودکان و نوجوانان). هورمون‌ها کمک به ساخت عضله‌ها کرده و سلول‌ها و بافت‌ها را ترمیم می‌کنند. غده هیپوفیز به طور دائم هورمون رشد ترشح می‌کند اما خواب کافی و ورزش نیز در آزادسازی این هورمون تاثیرگذارند.